|
نقد و بررسی کتاب قواعد املايي فرانسه و ديكته و تمرينات»
كتاب حاضر در چهار بخش متفاوت قواعد، تمرين، ديكته و ضمائم به همراه يك صفحه منابع و مآخذ ارائه شده است. در اين كتاب از لحاظ شكلي و محتوايي، نقاط قوت و ضعفهايي به شرح زير وجود دارد:
توضیحات برای هر نکته در کوتاهترین و صریحترین جملات و با کلامی رسا و عاری از هر گونه پیچیدگی بیان شده است. بدین ترتیب خواننده به راحتی و به سرعت مطلب مورد نظر را درک خواهد کرد.
اندازه حروف کاملاً مناسب است. برای هر نکته یا کلمهای که دربارۀ آن توضیحی ارائه شده، حروف پررنگتر انتخاب شده است. از همین حروف برای جواب صحیح تمرینها نیز استفاده شده است. علامتی (انگشتی که اشاره میکند) توجه را به جملات توضیحی و قواعد املائی جلب میکند. این نکات باعث میشوند که مطلب مورد نظر با سرعت بیشتری پیدا شوند و از یکنواختی و خستهکننده بودن صفحه نیز میکاهند. استفاده از رنگ متفاوت در صفحهآرایی میتواند اثر را جالبتر کند. طرح جلد کاملاً ساده است. در صورت بودن تصویری در ارتباط با عنوان کتاب به جذابیت آن افزوده میشود.
درس دیکته در دانشکده زبانهای خارجی در سه مجموعه واحد (دیکته و گرامر 1، دیکته و گرامر 2، دیکته و گرامر 3) ارائه میگردد. این کتاب نکات اساسی مربوط به املای را فرانسه که مورد نیاز دانشجوی مقطع کارشناسی است، در بر دارد و به نظر میرسد حجم آن مناسب با میزان واحدهای در بر گیرنده این مطلب باشد.
مطالب فرانسه به صورت طابقالفعل بالفعل از كتابهاي فرانسه اخذ شده است و ترجمة فارسي كه به همراه جملات فرانسه آمده و صرفاً در بخش قواعد ارائه شده چندان زياد نيستند. معالوصف ضعف ترجمه در بعضي از جملات مشهود است و روان و رسا بودن در بعضي موارد خدشهدار شده است. مثال، صفحة 32 جملة «براي تميز دادن .... استمراري است». سهم واقعي مولف آن صرفاً در بخش اول قواعد كه آن نيز ترجمه و تاليف است خلاصه ميشود و بقيه مطالب جمعآوري از منابع متفاوت است و مآخذ همة آنها هم مشخص نشدهاند.
اگر ضعف ترجمه كه در بالا به آن اشاره شده مطرح نباشد، ضعف نگارش در برخی موارد مطرح است. برای نمونه در صفحات 88 و 105 حروفنگاری کمی مشکل دارد.
هر چند که بدعتی در ارائه اصطلاحات تخصصی انجام نگرفته است، لکن مجموعۀ آن درست است و درست هم ارائه شده است. نگارش فارسی توضیحات و ترجمهها اغلب کوتاه و مقطعی بوده است. معالوصف تأثیر ترجمه در کاربرد این اصطلاحات آن هم در جملات ترجمه شده مشهود است.
همانطور که مولف در «دیباچه» گفته است سعیاش بر این بوده که نکات املائی را مطرح کرده و مشکلات آن را دستهبندی نماید. اما امروزه در کتابهای مختلف به ویژه در Grammaire Du Francais و در La Larousse de poche این نکات املائی از روی اصول نوین و مرتبط با مدخل مربوط به آن ارائه شدهاند.
بخش اول کتاب پاسخگوی اهداف درس گرامر 1 است، اما همانطور که گفته شده این بخش هم از روی اصول نوین و امروزی ارائه نشده است.
عنوان کتاب مرتبط با سه بخش اول آن است و مولف در هر بخش نکات مربوط به آن را مراعات نموده است (هر چند که بخشهای 2 و 3 جمعآوری متون گوناگون از منابع مختلف است و نقش مولف هم محدود بوده است). بخش چهارم یا ضمائم که در عنوان کتاب نمیتوانست جایی داشته باشد در برگیرندۀ آخرین اصلاحات دولت فرانسه (1990) دربارۀ قواعد املایی بوده و مولف بدون هیچگونه بحث یا تفسیری آن را ارائه کرده است.
مولف در دیباچه خود اشارهای به اهداف شورای عالی برنامهریزی برای درس املای فرانسه نکرده است و هدفش را صرفاً معطوف به سادهسازی و در دسترس قرار دادن بخشی از گرامر فرانسه معرفی کرده است. اما از آنجایی که کتابی که جدیداً به این موضوع خاص پرداخته باشد وجود ندارد، بایستی کماکمان اثر او را در راستای اهداف شورای عالی برنامهریزی برای گرامر 1 مد نظر قرار داد و دربارۀ روزآمد کردن آن توصیههایی را ارائه نمود.
گرامر 1 در ترم اول و یا ترم سوم دورۀ کارشناسی زبان فرانسه تدریس میشود و املای فرانسه هم بخش کوچکی از آن است. بنابراین از نظر تناسب اختصاص دادن بخشی از گرامر 1 به این امر ضروری است، هر چند که در فرانسه عمومی، ترم اول و دوم متدهای آموزشی هم دارای نکات املائی هستند.
این اثر از روی الفبای فرانسه تهیه شده است و ظاهراً نمونۀ فرانسوی آن راهنمای مولف بوده است. اما میزان روزآمدی فقط در بخش چهارم، ضمائم که در آن آخرین اصلاحات دولت فرانسه (1990) که به تصویب رسیدهاند ارائه شده است. بدینسان خواننده متوجه میشود که کتابی در ایران تالیف شده است که این اصلاحات فهرستوار در آن آمده است.
نوآوری اثر صرفاً در طرز ارائۀ شکل الفبایی موضوعات املائی و نیز بخش ضمائم است که خواننده را از تغییرات جدید املایی زبان فرانسه باخبر میکند.
بخش «تمرینها» کمک میکند تا قواعدی که در بخش اول توضیح داده شده است، به کار گرفته شود و ابهامات احتمالی نیز برطرف گردد. قسمت «بازی با کلمات» میتواند برای دانشجو بسیار آموزنده و جالب باشد چون علاوه بر مرور قواعد، اطلاعات عمومی و میزان دقت خود را نیز محک میزند ولی حجم این قسمت نسبتاً کم است.
این کتاب بیش از 150 قاعده املائی را عنوان میسازد که محتوایی جامع محسوب میگردد. اهداف درس، آموزش قواعد املائی تازه، تکمیل دانستههای ناقص و نظم بخشیدن به آنها و برطرف کردن مشکلات املائی دانشجویان است. تقسیمبندی موارد مورد بحث به ترتیب حروف الفبا دستیابی به مبحث مورد نظر را تسهیل کرده است.
فقط بخش اول ، قواعد، که ترجمه و تالیف است میتواند اثر نامیده شود، چون که مولف از روی مدل فرانسوی در دسترس به ارائۀ آن پرداخته است. بقیۀ فصول 2، 3 و 4 جمعآوری محض است. نظم منطقی در فصول به خوبی مشهود است و معرف عنوان کتاب هم میباشد.
یکی از اشکالات بزرگ و مهم این کتاب، 15 منبع ارائه شده در صفحۀ 273 است، چون که مولف در تمامی کتابش فقط به ذکر منابع شماره 3 (دو بار ص. 122 و 134) ، شمارۀ 7 (یکبار در ص. 119) و شمارۀ 15 میپردازد و سه بار هم (صص. 17، 23 و 183) به بخش ضمائم ارجاع میدهد. این امر مهم میبایستی قبلاً (قبل از چاپ) تذکر داده میشد.
ظاهراً از تمامی منابعی که در ص. 273 ذکر شده و تاریخ تألیف آنها از سال 1971 تا 1991 است. فقط منابع شمارۀ 3، 7، و 15 اکیداً ذکر شدهاند و چون بقیۀ کتابها در دسترس نیست، نمیتوان به اظهار نظر معقولی مبادرت کرد.
در دو مورد از یک کتاب (ص. 122 و 134، پانویسها) نحوۀ غلطی در ارجاع مشاهده میشود و لازم است که حتماً تصحیح شوند. شکل اختصاری op.cit (اثر مذکور) برای تسهیل و کوتاه نویسی در امر ارائه مرجع است و بنابراین ذکر آن سپس آوردن تمامی کتابشناسی یک کتاب کاملاً بیمورد است.
برای تجدید چاپ احتمالی پیشنهاد میشود که مولف:
1- بخش اول قواعد را با توجه به توضیحات مندرج در پاسخنامه و منطبق با لاروس جیبی 2001 تغییر داده و مطالب را روزآمد نمایند.
2- به ارائه درست و دقیق ارجاعات در پانویسها بپردازند، چون که امروزه یک کار تحقیقی بدون ارجاع دقیق دیگر تحقیقی به حساب نمیآید.
3- از ارائه مآخذی که در پانویسها به ذکر آنها نمیپردازد خودداری کنند.
مولف قواعد املای فرانسه و دیکته و تمرینات به ترتیب حروف الفبا کتاب 274 صفحهای خود را در چهار بخش قواعد، تمرین، دیکته و ضمائم به همراه منابع و مآخذ ارائه کرده است. عنوان فرانسوی این کتاب Orthographe Français de A à Z، دقیقاً شبیه نام کتاب مشترک کولت برتلن و فرانسیس یائیس منشر شده در سال 1990 در پاریس است که البته در کتاب مورد بررسی مولف فقط در دو مورد به آن اشاره کرده است (صفحۀ 122 و 134).
مولف در این ترجمه و تألیف خود کار نسبتاً شناخته شدهای را ارائه کرده است، چون که قبلاً نکات املائی در اغلب کتابهای پیشین زبان فرانسه به فارسی ارائه شده بودند، ولیکن به طور مستقل بلکه به همراه مباحث دیگر دستور زبان فرانسه در گرامر معروف موریس گِرویس[1] املا بخش کوچکی را تشکیل میدهد و مباحث آن در فصول گوناگون و به طور پراکنده آمده است. اما در کتابی که ما به بررسی آن میپردازیم اهم مطالب معروف و شناخته شدۀ مشکلات املائی در جمع، مفرد، مونث و مذکر و استثناها در 114 صفحه گفته شده است و از این منظر میتوان گفت که کار مستقلی ارائه شده است. لیکن با توجه به تالیفات سالانه و متنوعی که فرانسویان به طور مستمر به انتشار آن میپردازند و ارائة قواعد املا را فقط به اشکال جمع و مفرد و استثنای آن خلاصه نمیکنند –چون که قواعد کلی و موارد استثنایی شناخته شدهاند و از موارد ابتدایی آموزش زبان فرانسهاند- از مدتی پیش قواعد املائی را در اصطلاحات و جملات کوتاه توضیح میدهند و اشکال گوناگون آنها را در پایان هر مدخل لغوی و تحت عناوین واژهنامه، دستور زبان، و صرف افعال هم بررسی میکنند.
فرهنگ جیبی لاروس 2001؛ که خوشبختانه در تهران افست شده، این روش چهار مرحلهای قواعد املا، واژهنامه، دستور زبان و صرف افعال را در آخر هر مدخل مهم و گاه استثنایی، آنهم به شکلی که خواننده با نگاه اول بتواند متوجه امر شود، ارائه کرده و به ذکر موارد جدیدی هم پرداخته که اصلاً در این کتاب نیست. به صفحات 1، 3، 5 و 17 فرهنگ جیبی لاروس 2001 مراجعه شود تا موارد املائی، واژهنامه، دستور زبان و صرف افعال با موارد مشابه کتاب تطبیق داده شود.
بقیه کتاب، که شامل بخشهای 2 و 3 است، جمعآوری مطالب فرانسه و ارائه آنها به صورت طابقالفعل بالفعل بوده و مولف نقش مهمی در آن نداشته است، مضاف بر این که در کتابهای Grammaire Du Francais و Nouveau Exercises Français اثر Maurice Grevisse هم چنین مطالبی وجود دارند.
اما بخش چهارم ضمائم از ابتکارات مولف است که توانسته آخرین لایحۀ تغییرات املای زبان فرانسه را از طریق سفارت فرانسه تهیه و در کتابش منتشر کند تا دانشجویان و سایرین از آن بهرهمند گردند.
پيشنهادها:
1. بهتر است تصويري مرتبط با عنوان كتاب روي جلد اضافه شود.
2. به حجم تمرينهاي مربوط به بازي با كلمات افزوده شود.
3. صفحه بسمالله پيش از پيشگفتار قرار گيرد و ترجمة اين صفحه به زبان فرانسه اصلاح شود.
4. فهرست مطالب به صورت تفصيلي ارائه شود.
5. از نظر صفحهآرايي، بهتر است مباحث اصلي به روشي مشخص از مباحث فرعي تفكيك شوند. براي مثال، در صفحة 75، مبحث نقطه‌گذاري از سه زيرمجموعه تشكيل شده است كه در صفحه 78 با شروع مبحث ديگري در پايان همان صفحه خاتمه مييابد در حاليكه پايانيافتن مبحث قبلي چندان مشخص نيست.
6. در بخش سوم (متون پيشنهادي از نويسندگان برجسته جهت تمرين املا)، به نظر ميرسد كه با معرفي مأخذ و كتابهاي مورد استفاده از هر نويسنده، ارجاعات و سنديّت آنها محرزتر ميشود. همچنين، يكنواختي ارجاعات مي‌تواند از سردرگمي خواننده بكاهد. در شكل فعلي، ارجاعدهي يكسان نيست؛ براي مثال، در صفحات آغازين تمرينهاي املا، در پايان متن نوشته شده d’ aprèsيعني برگرفته شده از آثار ... (نام نويسنده) در صورتيكه در صفحات بعدي اين واژه حذف شده است؛ گاهي نام كوچك هم حذف شده و گاهي به تاريخ وفات يا ولادت نويسنده اشاره شده است.
7. در همين بخش سوم، به طور اتفاقي غلطهاي املايي زير مشاهده شد كه ضروري است اصلاح شود:
· در صفحة 192، املاي نام نويسندة دومين متن به شكل ، نقص قاعدة صفحه 55 است.
· در صفحة 192 (همان متن دو سطر پاياني) فعل بايد به صورت جمع نوشته شود.
· در صفحة 195 (دو سطر پاياني)، اصلاح شود.
· در صفحة 205 املای اسم خاص Mersault اصلاح شود. اين املا به دليل مفهوم خاصي كه نويسنده القا ميكند، غلط است.
· در صفحه 205 (متن دوم)، يك اصطلاح در دو سطر 3 و 4 به دو شكل مختلف حروفچيني شده است.
· در صفحة 211، واژه به شكل غلط رايج نوشته شده است.
· در صفحه 215 (بند 3)، به شكلي كه آمده، نقض قاعدة صفحة 54 است.
· در صفحة 233، در عنوان وجود حروف بزرگ، نقض قاعدة صفحة 54 است.
· در صفحة 251 (جدول 1)، با نگارش قديم بدون خط ربط است كه در نگارش جديد آن آمده است.
· در صفحة 272 (در سطر دوم عنوان جدول)، بعد از analyses، وجود نقطه، نقض قاعدة صفحة 76 است.
· با توجه به ماهيت اثر، (آموزش املاي صحيح به خوانندگان)، به نظر ميرسد تصحيح املايي اثر و ويرايش آن، امري ضروري باشد.
مرکز ترجمه STC
|
