|
چگونه از اطلاعات برگه آزمایشمان سر دربیاوریم؟
فرقی نمی‌کند بی‌سواد باشی یا باسواد، پنجم داشته باشی یا دکترا، اصلا ادبیات خوانده باشی یا زیست‌شناسی، همین که برگه آزمایشت را از متصدی آزمایشگاه بگیری، بازش می‌کنی، یعنی بازش می‌کنیم و مثل یک پزشک باسابقه و حرفه‌ای تمام، انداز براندازش می‌کنیم، حتی بدون اینکه از ٩٩ و نه‌دهم درصد اطلاعاتش سردربیاوریم
فرقی نمی‌کند بی‌سواد باشی یا باسواد، پنجم داشته باشی یا دکترا، اصلا ادبیات خوانده باشی یا زیست‌شناسی، همین که برگه آزمایشت را از متصدی آزمایشگاه بگیری، بازش می‌کنی، یعنی بازش می‌کنیم و مثل یک پزشک باسابقه و حرفه‌ای تمام، انداز براندازش می‌کنیم، حتی بدون اینکه از ٩٩ و نه‌دهم درصد اطلاعاتش سردربیاوریم.برای بیشتر ما، کلمه «آزمایش» یادآور آزمایش کامل خون، یعنی همان آزمایش معروفی است که تعداد سلول‌های اصلی خون در آن شمارش می‌شوند، از ابتدایی‌ترین و درعین حال اصلی‌ترین آزمایشاتی که می‌تواند زمینه تشخیص بسیاری بیماری‌ها و از آن مهم‌تر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن باشد. درحالی‌که به مدد رشد علم، این روزها حتی امکان ردیابی میکروسکوپی جزئی‌ترین اجزای روی سلول‌ها در بدن وجود دارد و این یعنی دنیای پیچیده آزمایش‌ها.آزمایشات را به طور کلی می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: آزمایشات روتین شامل آزمایش خون(CBC_FBS_BS_Hb-HCT_PLT-PT-PTT-Cholestrol_Fb-Cr- BUN-Na-K-Ca-LDL-HDL)، آزمایش ادرار(UA-UC) و آزمایش مدفوع(گایاگ و کشت مدفوع) و آزمایشات غیر‌روتین شامل: آزمایش مغز نخاع، آزمایش خلط، آزمایش کشت تراشه و سایر آزمایشات.از‌آنجایی‌که این روزها، دیگر کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که ٣٠سالگی را پشت سر گذاشته و گذرش حتی برای یک بار به آزمایشگاه‌های تشخیص طبی نیفتاده باشد. لازم است که همه ما کمی سواد پزشکی‌مان را افزایش دهیم، یعنی دست و پا شکسته چیزهایی را دراین‌باره بدانیم. آزمایش‌هایی که خیلی وقت‌ها دادنش خرج دارد و تفسیر کردنش درد. البته، همین‌جا این مطلب را هم اضافه کنیم که نتایج برابر دو آزمایش یکسان برای دونفر مختلف، همیشه تفسیر یکسانی برای آن دونفر نخواهد داشت، پس اطلاعاتی که امروز بخشی از سواد علمی شما می‌شود، خیلی کلی‌تر از آن خواهد بود که شما بخواهید براساس آن برای خودتان نسخه‌ای بپیچید و خود درمانی کنید.
آزمایش چربی خون، این آزمایش شامل اندازه‌گیری کلسترول کل، کلسترول خوب(HDL)، کلسترول بد(LDL) و تریگلیسرید می‌شود.
اگر میزان کلسترول کل کمتر از ۲۰۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، مطلوب است. اگر ۲۰۰ تا ۲۳۹میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، حد مرزی بالا و اگر۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بیشتر باشد، بالاست.
اگر میزان کلسترول بد خون کمتر از ۷۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، برای افراد در معرض خطر بسیار بالای بیماری قلبی مطلوب است، اگر هم کمتر از ۱۰۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، برای افراد در معرض خطر بیماری قلبی مطلوب است. برای افراد معمولی هم ۱۰۰ تا ۱۲۹میلی‌گرم در دسی‌لیتر نزدیک به طبیعی، ۱۳۰ تا ۱۵۹میلی‌گرم در دسی‌لیتر حد مرزی بالا، ۱۶۰ تا ۱۸۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بالا و ۱۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر بسیار بالاست.
میزان تریگلیسرید کمتر از ۱۵۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر مطلوب، ۱۵۰ تا ۱۹۹میلی‌گرم در دسی‌لیتر حد مرزی بالا، ۲۰۰ تا ۴۹۹میلی‌گرم در دسی‌لیتر بالا و۵۰۰میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بالاتر خیلی بالاست.
الکترولیت‌های خون، اندازه‌گیری الکترولیت‌هایی همچون پتاسیم، سدیم، کلر و گازکربنیک در خون معمولا در شرایطی همچون دیابت کنترل نشده، COPD، بیماری کلیوی، بیمارانی که گاواژ می‌شوند، برخی اختلالات داخلی، آسیب، ورم و اسیدوز آلکالوز انجام می‌شود.
١-k، بدن به تغییر مقدار پتاسیم بسیار حساس است و با افزایش یا کاهش آن، آریتمی قلبی یا آسیب‌های عصبی اتفاق می‌افتد. مقادیر نرمال آن در خون
۳٫۶میلی اکی‌والان در لیتر است. کاهش پتاسیم خون در مواردی همچون کاهش دریافت غذایی و در وضعیت کاتابولیک، اسهال، استفراغ، سیروز کبدی یا آسپیراسیون و مصرف برخی داروها رخ می‌دهد. افزایش پتاسیم خون هم در اثربیماری کلیوی، آسیب‌های ناشی از تصادفات، عفونت، خون لیز شده و بازهم مصرف برخی داروها اتفاق می‌افتد.
Na، سدیم مهم‌ترین یون مایع خارج سلولی بوده و به خاطر خاصیت احتباس‌دهنده آب، ارزشمند است. مقادیر نرمال آن در خون ۱۳۵-۱۴۵میلی اکی‌والان در لیتر است. این الکترولیت در بدن نقش‌های زیادی اعمال می‌کند، از جمله فعالیت آنزیم‌ها، کنترل اسمولالیته مایعات داخل عروقی، کنترل تعادل اسید و باز، هدایت ایمپالس‌های عصبی ماهیچه‌ای از طریق پمپ سدیم و... کاهش سطح سدیم خون در اثر از دست‌دهی سدیم یا احتباس آب یا هر دو رخ می‌دهد؛ مانند اسهال، استفراغ، تعریق زیاد، تزریق مداوم سرم قندی ۵درصد، رژیم کم‌نمک، سوختگی، آسیب بافتی و...
RBC
مخفف کلمه سلول قرمز خون یا همان گلبول‌های قرمز است که وظیفه اصلی آن حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در بدن است. مقادیر طبیعی این سلول بین ٧.۴ تا ۶.١ میلیون در هر میکرولیتر خون است. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
نکته: مقدار RBCدر طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده می‌شود، چون حجم مایع خون افزایش پیدا می‌کند. همچنین خوردن داروهایی مانند کلرامفنیکل هم باعث کاهش آن می‌شود.
HCT
هماتوکریت درصدی از حجم کلی خون است که از گلبول قرمز ساخته شده و با اندازه‌گیری قسمت قرمز رسوب خون در لوله آزمایش نسبت به کل ارتفاع خون اندازه‌گیری می‌شود. این عدد معمولا با درصد نشان داده می‌شود و مقادیر طبیعی آن اعداد بین ۴۲ تا ۵۲درصد برای آقایان و ۳۷ تا ۴۷درصد برای خانم‌هاست. در خانم‌های باردار درصد بیشتر از ۳۳ طبیعی است.
نکته: محدوده خطر HCTبیشتر از ۶۰درصد و کمتر از ۱۵درصد است. در صورت طبیعی‌بودن اندازه‌های گلبول قرمز، مقدار هماتوکریت سه برابر هموگلوبین است. بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن شکل‌های غیرطبیعی گلبول قرمز می‌شوند، مقدار HCT را تغییر می‌دهند.
Hgb
مخفف کلمه هموگلوبین، یکی از عناصر اصلی تشکیل‌دهنده گلبول قرمز است و در برگه‌های آزمایش مختلف ممکن است به صورت‌های مختلف HGBو Hg هم نوشته شود. این ماده که در آن آهن به کار رفته خود از اسیدآمینه تشکیل شده و جایگاه‌های مختلفی برای ترکیب با اکسیژن دارد. اندازه‌گیری مقدارکلی هموگلوبین در واقع به نوعی نشان‌دهنده تعداد گلبول‌های قرمزخون است. مقادیر طبیعی آن برای آقایان بین ۱۴ تا ۱۸گرم و برای خانم‌ها بین ۱۲ تا ۱۶گرم در هر دسی‌لیتر است.
نکته: هموگلوبین زیر ۵ و بیش‌از ۲۰ مقادیر بحرانی به حساب می‌آیند و حتما نیازمند رسیدگی فوری هستند. مقدار Hgb در بارداری کاهش می‌یابد و در خون کسانی که در ارتفاع زندگی می‌کنند، بیشتر می‌شود.
WBC
این سه حرف نشان‌دهنده گلبول‌های سفید خون است. اندازه‌گیری مقدار گلبول‌های سفید یکی از روش‌های اصلی تعیین وجود عفونت در بدن است، چون این سلول‌ها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند در شرایط بیماری‌های عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند. مقادیر طبیعی آن در بزرگسالان و بچه‌های بیشتر از دو سال بین ۵ تا ۱۰هزار در هر میلی‌لیتر خون است.
نکته: تعداد کمتر از دو هزار و ۵۰۰ و بیشتر از سه هزار گلبول سفید هر کدام نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند. درضمن بارداری و زایمان، فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون می‌شود.
Plt
نشان‌دهنده تعداد پلاکت‌ها در هر میلی‌لیتر‌مکعب خون است و عدد مربوط به آن معمولا بزرگ‌ترین عدد برگه آزمایش خون است.
پلاکت‌ها حاوی آنزیم‌هایی هستند که باعث انعقاد خون می‌شوند و وظیفه اصلی آن‌ها جلوگیری از خون‌ریزی و خارج شدن گلبول‌قرمز از داخل رگ است. به غیر از کنترل سیستم انعقادی خون، از میزان پلاکت برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماری‌های خونی هم استفاده می‌شود. مقادیر طبیعی آن بین ۱۵۰هزار تا ۴۰۰هزار در هر میلی‌مترمکعب خون برای بزرگسالان است. در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.
نکته: پلاکت کمتراز ۵۰هزار یا بیشتر از یک میلیون غیرطبیعی و نیازمند توجه ویژه است. ورزش شدید و قدرتی باعث افزایش میزان پلاکت می‌شود، اما هنگام قاعدگی مقدار پلاکت کمی پیدا می‌کند.
نکاتی که باید قبل از انجام هر آزمایشی آن‌ها را بدانید
چقدر ناشتا باشیم، خوبه؟
انجام هر آزمایشی اصول خاص خودش را دارد؛ یعنی گاهی باید ١٢ساعت ناشتا بود، گاهی هم باید فقط و فقط آب خورد. درغیر این صورت، جواب آزمایش به صورت کاذب منفی یا مثبت می‌شود یا اینکه مقدار پارامترها تغییر می‌کند و این یعنی هیچ! پس اگر پزشکتان به شما توصیه‌ای می‌کند، آن را جدی بگیرید و به‌کار ببندید، درغیر این صورت، نه زحمت آزمایش دادن به خودتان بدهید و نه پول‌هایتان را حیف و میل کنید.رعایت ناشتا بودن برای برخی آزمایش‌ها مانند قندخون ناشتا، تری‌گلیسیرید و کلسترول الزامی است. شب قبل از آزمایش حتما باید شام سبک بخورید و ١٠تا ١٢ساعت قبل از مراجعه به آزمایشگاه هیچ‌گونه خوراکی یا آشامیدنی به جز آب میل نکنید. البته اگر محدودیت در مصرف آب توسط پزشک یا مسئولان آزمایشگاه تذکر داده شده باشد، مجاز به نوشیدن آب هم نخواهید بود.مسواک‌زدن در زمان ناشتایی مجاز است. اما نباید از دخانیات، آدامس، قرص‌های نرم‌کننده گلو و شربت‌های سینه استفاده کرد یا تمرین‌های بدنی و ورزشی داشت. معمولا برای آزمایش‌های مربوط به چربی خون مانند تری‌گلیسیرید و کلسترول مدت زمان ناشتایی لازم دست‌کم ١٢ساعت، برای آزمایش اسید اوریک و نیتروژن اوره خون (BUN) به مدت ٨ساعت و برای آزمایش آهن ١٠ تا ١٢ساعت است.برای انجام تست‌های کبدی نیازی به ناشتا‌بودن نیست، اما برای گرفتن نتیجه دقیق‌تر، بهتر است دست‌کم چند ساعتی ناشتا بود. افزون براین، دست‌کم از سه روز قبل از انجام این آزمایشات نباید هرگونه تزریق عضلانی انجام داد. آزمایش هورمون‌های تیروئیدی هم نیازی به ناشتا‌بودن ندارد، اما به دلیل تاثیر کدورت ناشی از خوردن چربی بر نتایج آزمایش، لازم است دست‌کم از سه ساعت قبل، موادغذایی مصرف نکرد.حواستان باشد برای اندازه‌گیری نیتروژن اوره خون باید دست‌کم دو تا سه روز پیش از انجام آزمایش از مصرف گوشت زیاد خودداری کرد و برای تست آهن هم شب قبل از آزمایش نباید غذای غنی از آهن مانند گوشت قرمز خورد. برای پیشگیری از تاثیر گرسنگی زیاد برنتایج آزمایشات هم بیش از ١۶ساعت نباید در حالت ناشتا بود.
مرکز ترجمه STC
|
